صدا دادن زانو هنگام حرکت، پدیده‌ای رایج است که بسیاری از افراد در طول زندگی خود آن را تجربه می‌کنند. این صدا که در اصطلاح پزشکی «کریپتوس» نامیده میشود، میتواند دلایل مختلفی داشته باشد، از جمله حرکت حباب‌های هوا در مفصل گرفته تا مشکلات جدیتر مانند آسیبهای غضروفی یا آرتروز. در این مقاله، به بررسی علل شایع صدا دادن زانو، علائمی که نشان‌دهندهٔ مشکل جدی هستند و راه‌های درمان آن می‌پردازیم.
علت صدا دادن زانو
مفصل زانو، به عنوان بزرگترین و پیچیده‌ترین مفصل بدن، مستعد آسیبهای گوناگون است. یکی از مشکلات رایج مرتبط با این مفصل، صدا دادن یا تق تق زانو در هنگام حرکت است. این صداها می‌توانند دلایل مختلفی داشته باشند که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم:
1. حباب‌های گاز در مایع مفصلی (سینوویال):
مایع سینوویال، ماده‌ای لغزنده است که در مفاصل وجود دارد و حرکت روان استخوان‌ها را بر روی یکدیگر تسهیل می‌کند. با گذشت زمان، حباب‌های گاز دی‌اکسید کربن در این مایع تشکیل می‌شوند. این حباب‌ها هنگام حرکت مفصل، مانند ترکیدن بادکنک‌های کوچک، صدا ایجاد می‌کنند. این پدیده که به آن کاویتاسیون (Cavitation) گفته میشود، اغلب بی‌ضرر است و مشابه صدایی است که هنگام شکستن قولنج انگشتان شنیده میشود. مادامی که این صدا با درد همراه نباشد، جای نگرانی نیست.
2. مشکلات رباط‌ها و تاندون‌ها:
رباط‌ها و تاندون‌ها بافت‌های فیبری هستند که استخوان‌ها را به یکدیگر متصل و مفصل را تثبیت می‌کنند. کشیدگی یا حرکت ناگهانی این بافت‌ها و بازگشت آنها به حالت اولیه میتواند باعث ایجاد صدا در زانو شود. آسیب یا پارگی تاندون‌ها نیز میتواند منجر به صدا دادن زانو شود که معمولاً با درد، تورم و محدودیت حرکتی همراه است.
3. تغییر شکل آناتومیکی زانو:
با افزایش سن، ساختار مفصل زانو تغییر می‌کند. تغییر شکل غضروف، بروز زانو پرانتزی یا از بین رفتن غضروف مفصلی از جمله این تغییرات هستند. در این حالت، لغزش استخوان‌ها روی یکدیگر میتواند علاوه بر صدا، درد شدیدی نیز ایجاد کند.
4. پارگی مینیسک زانو:
مینیسک، غضروفی C شکل است که به عنوان بالشتک بین استخوان ران و ساق پا عمل می‌کند و از سایش استخوان‌ها جلوگیری می‌کند. آسیب یا پارگی مینیسک، به ویژه در ورزشکاران و سالمندان، میتواند منجر به صدا دادن زانو، قفل کردن زانو، درد، ناراحتی هنگام خم و راست کردن زانو و تورم شود.
5. نرمی کشکک زانو (کندرومالاسی پاتلا):
غضروف زیر کشکک زانو در صورت نرم شدن یا ضعف، میتواند باعث ساییدگی استخوان و صدا دادن زانو شود. این عارضه که به “زانوی دوندگان” نیز معروف است، بیشتر در دوندگان، افراد دارای اضافه وزن، افرادی که سابقه دررفتگی کشکک زانو دارند و ورزشکاران دیده میشود. در نرمی کشکک زانو، استخوان ران و زانو بدون محافظ غضروفی با یکدیگر در تماس مستقیم هستند که منجر به ساییدگی و درد میشود.
6. آرتروز زانو (استئوآرتریت):
آرتروز، بیماری تخریبی مفاصل است که به طور خاص زانوها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این بیماری، غضروف مفصلی از بین می‌رود و استخوان‌ها مستقیماً با یکدیگر در تماس قرار می‌گیرند که منجر به صدا دادن، درد شدید و محدودیت حرکتی میشود.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
صدای زانو در بسیاری از موارد، به خصوص زمانی که با درد، ورم یا محدودیت حرکتی همراه نباشد، جای نگرانی ندارد. این صدا اغلب ناشی از آزاد شدن گازهای مفصلی، جابجایی جزئی مفصل تحت فشار یا سایش سطحی در مفصل است و مشابه صدایی است که هنگام شکستن قولنج انگشتان شنیده میشود. با این حال، در صورت بروز هر یک از علائم زیر، مراجعه فوری به بهترین متخصص ارتوپدی ضروری است:
- صدای زانو همراه با درد، ورم، قرمزی یا گرمی مفصل
- محدودیت در حرکت زانو (مانند خم یا راست نکردن کامل زانو)
- احساس قفل شدن یا خالی کردن زانو
- بی‌حسی یا گزگز در ساق پا
- ناتوانی در تحمل وزن روی زانو یا راه رفتن
- تغییر شکل ظاهری زانو
روش‌های تشخیص مشکل در زانو
تشخیص دقیق علت صدا دادن زانو، برای تعیین مناسب‌ترین روش درمانی بسیار مهم است. پزشک ابتدا در مورد سابقه پزشکی، علائم فعلی، فعالیت‌های اخیر و نحوه شروع صدا دادن زانو (به خصوص در صورت وقوع آسیب) سؤالاتی می‌پرسد. سپس معاینه فیزیکی دقیقی از زانو انجام می‌دهد تا دامنه حرکتی، پایداری، وجود ورم، حساسیت به لمس و سایر علائم فیزیکی را ارزیابی کند.
تصویربرداری: در صورت لزوم، پزشک ممکن است درخواست انجام تصویربرداری از زانو را بدهد. این روش‌ها شامل موارد زیر است:
- رادیوگرافی (عکس رادیولوژی): برای بررسی وضعیت استخوان‌ها و تشخیص شکستگی، آرتروز و سایر مشکلات استخوانی.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): برای بررسی دقیق‌تر بافت‌های نرم مانند غضروف، رباط‌ها، تاندون‌ها و منیسک‌ها. MRI میتواند پارگی رباط‌ها، آسیبهای غضروفی و سایر مشکلات بافت نرم را نشان دهد.
- سونوگرافی: برای بررسی مایع مفصلی، کیست‌ها و برخی از آسیبهای بافت نرم.
- سی‌تی اسکن: در موارد خاص برای بررسی دقیق‌تر ساختار استخوانی زانو.
آزمایش مایع مفصلی (آرتروسنتز): در برخی موارد، پزشک ممکن است نمونه‌ای از مایع مفصلی زانو را با استفاده از سوزن خارج کرده و برای بررسی‌های آزمایشگاهی (مانند شمارش سلول‌ها، بررسی وجود کریستال‌ها یا عفونت) ارسال کند.
آزمایش خون: در صورت شک به بیماریهای سیستمیک مانند آرتریت روماتوئید یا سایر بیماریهای التهابی، ممکن است آزمایش خون نیز درخواست شود.
درمان تق تق زانو
درمان صدای تقتق زانو به علت بروز آن بستگی دارد و شامل روش‌های مختلفی است که بسته به شدت و نوع مشکل، پزشک ممکن است یکی یا ترکیبی از آنها را توصیه کند. در ادامه به مهم‌ترین روش‌های درمانی پرداخته‌ایم:
۱. روش‌های غیرتهاجمی
- استفاده از یخ و استراحت: برای کاهش درد و تورم زانو، استراحت دادن به زانو و استفاده از یخ بسیار مؤثر است. زانوها را بالاتر از سطح بدن قرار دهید و این چرخه را چند روز تکرار کنید.
- بانداژ کشی: با استفاده از بانداژهای کشی می‌توانید تورم زانو را کاهش داده و از آسیبهای بیشتر جلوگیری کنید.
- داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی: داروهایی مانند ایبوپروفن و استامینوفن می‌توانند درد و التهاب زانو را تسکین دهند.
- فیزیوتراپی و تمرینات کششی: تقویت عضلات چهارسر ران و همسترینگ از طریق تمرینات کششی و برنامه‌های فیزیوتراپی میتواند به بهبود عملکرد زانو و کاهش صدای آن کمک کند.
۲. روش‌های تهاجمی‌تر
- تزریق داروهای ضدالتهابی: در مواردی که التهاب شدید باشد، پزشک ممکن است تزریق‌های مستقیم در مفصل زانو را تجویز کند.
- استفاده از بریس: در صورت آسیب یا التهاب شدید، بریس برای بی‌حرکت کردن مفصل و فراهم کردن فرصت بهبود استفاده میشود.
- جراحی ارتوپدی: در صورت وجود آسیبهای شدید مانند پارگی مینیسک یا رباطهای زانو، جراحی ممکن است ضروری باشد. این جراحی میتواند شامل ترمیم یا تعویض مفصل زانو باشد.
۳. تمرینات خانگی و تقویتی
پزشک یا فیزیوتراپیست ممکن است تمریناتی را برای انجام در خانه تجویز کند که به تقویت عضلات، تاندون‌ها و رباطهای اطراف مفصل زانو کمک می‌کند. این تمرینات به‌ویژه در مواردی که صدای زانو ناشی از ضعف عضله چهارسر ران باشد، بسیار مؤثر هستند.
سوالات متداول
علت تق تق زانو هنگام راه رفتن چیست؟
علت صدای تقتق زانو هنگام راه رفتن میتواند ناشی از عوامل متعددی مثل تجمع گاز در مفصل، آسیبهای غضروفی یا رباطی و آرتروز باشد. اضافه وزن نیز با افزایش فشار بر مفصل زانو، میتواند این صداها را تشدید کند، به ویژه در صورت ضعف عضلات و رباطهای اطراف زانو.
آیا صدا دادن زانو خطرناک است؟
صدا دادن زانو معمولاً در صورتی که همراه با درد نباشد، خطری ندارد و نیازی به نگرانی ندارد. این صداها ممکن است ناشی از حرکت عادی مفصل یا اصطکاک بین ساختارهای آن باشند. اما اگر همراه با درد، تورم یا محدودیت در حرکت باشد، میتواند نشانهای از مشکل جدیتر باشد که نیاز به بررسی پزشکی دارد.
صدا دادن زانو چه انواعی دارد؟
صدا دادن زانو به سه نوع تقسیم میشود: اول، بدون درد که معمولاً بیخطر است و نیاز به درمان ندارد. دوم، ناشی از آسیبدیدگی که همراه با درد است و نیاز به بررسی پزشکی دارد. سوم، به دلیل بیماریهای مفصلی مانند آرتروز یا روماتیسم مفصلی که نیاز به توجه و درمان تخصصی دارد.
